Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan 2 senelik ‘Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem TasarıyıHazine ve Maliye Bakanlığı, ‘2023-2025 Yarıyılı Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı’nı yürürlüğe koydu. Tasarıya göre, vergi kayıp ve firarisine zamanında müdahale edilebilmesi emeliyle değerlendirme ve teftiş yürütülecek.Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, kayıt dışı ekonomik faaliyetleri kayıt altına alarak rekabet eforunu artırmak ve vergi kaybının önüne geçmek emeliyle 5 temel bileşen altında 44 eylem çerçevesinde, ‘2023-2025 Yarıyılı’ni içeren Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı yürürlüğe koyuldu.Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati yaptığı açıklamada, 2023-2025 Yarıyılını içeren Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı’nı yürürlüğe koyduklarını belirtti. Nureddin Nebati, Hazine ve Maliye Bakanlığının internet sitesinde yayımlanan Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı’nda 2023-2025 yer alan ‘Bakan Sunuş’ kısmında, şunları kaydoldu:“Günümüzde, kayıt dışılık gelişmişlik seviyelerinden bağımsız olarak ülkelerin kapsamlı çaba yürüttüğü ve karşı strateji geliştirdiği en ehemmiyetli gündem maddelerinden biridir. Kayıt dışılık, kavram haysiyetiyle ele alınması ve belirlenmesi efor bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, yapılan belirlemeler kayıt dışı ekonomiye hangi açıdan bakıldığına göre değişkenlik göstermektedir. Bu yaklaşım çerçevesinde kayıt dışı ekonomiyi en yalın ifadeyle ‘kamu otoritesinden saklanan, resmi kayıtlara kısmen veya tamamen geçirilmeyen ya da geçirilemeyen ve bu sebeple sorgulanamayan faaliyetler tamı’ olarak belirlemek olasıdır. Resmi istatistik ve hesaplamalarda dikkate alınamayan kayıt dışı faaliyetler, ekonomik bilgilerin reeli yansıtmamasına ve bu bilgilere göre uygulanacak iktisadi ve mali siyasetlerden beklenen neticelerin reelleşmemesine neden olmaktadır.”“KAYIT DIŞI EKONOMİ ÜLKELERİN SİHRİME PERFORMANSINI NEGATİF DOĞRULTUDA ETKİLEMEKTEDİR”Bakan Nebati, kayıt dışı ekonominin vergi kazançlarını eskitmenin yanı gizeme, vergisu baskın mükellefliklerini yerine getiren mükelleflerle getirmeyenler arasında vergi yükünün adaletli dağılımını negatif etkilediğini ve kazanç dağılımında hakın bozulmasına yol açtığını belirterek, “Ayrıca, kayıt dışı ekonominin varlığı rekabetçi kumpastan beklenen pozitif neticelerin elde edilmesini ve ekonominin potansiyel yararlılığına erişmesini yasaklayarak ülkelerin sihrime performansını negatif doğrultuda etkilemektedir” dedi.“SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİN ASRI, KALKINMANIN ASRI VE KARARIN ASRI NİYETLERİ YÖNÜNDE KAYIT DIŞI EKONOMİYLE ÇABA EYLEM TASARIYI’NI YÜRÜRLÜĞE KOYMAKTAYIZ”Bakan Nebati, kayıt dışı ekonomik faaliyetleri kayıt altına alarak rekabet eforunu artırmak, vergi kaybının önüne geçerek sürdürülebilir sihrime ile ekonomik kararı dominant kılmak ve cemiyetsel kazanç dağılımını daha adil bir yapıya kavuşturmak emeliyle kayıt dışı ekonomiyle çabalarına devam etmek emeliyle zorunlu adımları attıklarını ifade ederek, “Bu kapsamda, Türkiye Asrı vizyonumuzda yer alan ‘Sürdürülebilirliğin Asrı, Kalkınmanın Asrı ve Kararın Asrı’ niyetleri yönünde Bakanlığımız bünyesinde bulunan platform üzerinden yurttaşlarımızın yoğun katılımları, müessese ve kuruluşlarımızın dayanağıyla Tehlike İncelemeyi Genel Müdürlüğü mesullüğünde yürütülen ve 2023-2025 Yarıyılını içeren Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarısını yürürlüğe koymaktayız” ifadelerine yer verdi.‘GÖLGE EKONOMİ, YERALTI EKONOMİSİ, GRİ EKONOMİ’ OLARAK DA ADLANDIRILIYORKayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı’nda 2023-2025 yer alan Giriş kısmına göre, dünya ekonomisinde yaşanan büyümelerle 21. asırda ehemmiyet kazanan ve tüm ülkelerin ortak meseleyi haline gelen kayıt dışı ekonomi, bir hayli ülke ve kuruluş tarafından çaba edilmesi gereken bir alan olarak görülüyor. Doğası ve yapısı gereği net bir belirleme yapılması güç olmakla beraber gölge ekonomi, yeraltı ekonomisi, gri ekonomi gibi terimlerle eş anlamlı kullanılan kayıt dışı ekonomi kavramı, resmi kayıtlarda yer almayan, legal belgelere direndirilmeyen, legal tertip etmeler çerçevesinde hakimiyeti yapılamayan ve ulusal kazanç hesaplamalarına dahil edilemeyen ekonomik harekât ve faaliyetlerin tamamı olarak tanımlanabiliyor.Kayıt dışı ekonomiyle faal bir çaba sağlanması için öncelikle bu kavramın oluşmasında tesirli olan sebeplerin ve ekonomide oluşturacağı neticelerin doğru bir biçimde anlaşılması ve açıklanması gerekiyor. Kayıt dışı ekonomi, çok doğrultulu bir olgu olması sebebiyle sosyal, meşru, ahlaki, kültürel ve ekonomik faktörlerin tamamından etkilenerek çoğalış veya eksiliş meyli gösteriyor. Ekonomik etkenlerin, cemiyetin tüm hissedarlarını kayıt dışı faaliyetlere manipülasyon mevzusunda daha fazla tesire sahip olduğu görülüyor.EYLEM TASARISININ GALİBİYETLE SONUÇLANMASINDA HİSSEDAR KURULUŞLARIN KOORDİNASYONU EHEMMİYET TAŞIYORKüresel ekonomideki dalgalanmalar, işsizlik, sosyal güvenliğe ve çalışma koşullarına ait mükelleflikler şahısların ve şirketlerin vergiden sakınma veya vergi kaçırma meyillerini artırarak kayıt dışı ekonominin gelişmesi neticesini doğuruyor. Kayıt dışılığın ekonomide oluşturduğu tahribat, kamu kazançlarında eksiliş, bu nedenle kamu hizmetlerinde noksanlık ve vergi oranlarının artırılması veya yeni vergilerin ortaya çıkması ile piyasalardaki rekabet şartlarının bozulması gibi neticeler biçiminde gözlemlenebiliyor.Kayıt dışı ekonomiyle çaba çerçevesinde pek çok değişik siyaset uygulanmakla birlikte, kayıtlı ekonomiye geçişin tek elden ve koordineli bir biçimde yürütülmesini sağlayan eylem tasarıları gayretin aktifliğini artırıyor. Kayıt dışı ekonomiyle çaba eylem tasarıları, ülkedeki kayıt dışılığın tespit edilmesi ve önlenmesi emeliyle hazırlanan, üç sene içinde sonuçlandırılması öngörülen belgeler; bu çerçevede eylem tasarısının galibiyetle sonuçlanması emeliyle birden fazla müessese ve kuruluşa mesullük verilmesi, hissedar kuruluşlar arasında koordinasyon sağlanması ehemmiyet taşıyor.Türkiye’de de kayıtlı ekonominin hissesini artırmak emeliyle muhtelif siyasetler uygulanmakla birlikte kayıt dışı ekonomi, stratejik siyaset taşıtları kullanılarak çaba edilmesi gereken bir alan olarak varlığını sürdürüyor. Geçmiş senelerde uygulanan eylem tasarılarında olduğu gibi 2023-2025 Yarıyılı Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı’nda cemiyetsel refah seviyesinin artırılması ile beraber adaletli kazanç dağılımının ve ekonomik kararın sağlanması, öbür makroekonomik göstergelerin iyileşmesi yoluyla haksız rekabetin önlenmesi hedefleniyor.KAYIT DIŞI EKONOMİ ORANI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE YÜZDE 15, BÜYÜMEKTE OLANLARDA YÜZDE 30Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı’nda 2023-2025 yer alan Kayıt Dışı Ekonomiye Küresel Bakış kısmına göre ise globalleşmenin çoğalması ülkeleri ekonomik olarak birbirine bağlı hale getiriyor ve ekonomik sistemde farklılıklar yaşanmasına neden oluyor. Pek çok ülkede gözetmeci siyasetler terk edilerek sarih ekonomi siyasetleri uygulanmaya başlandı. Bu bağlamda, ticaretin kuvvetlendirilmesi kolaylaştırılması emeliyle yapılan beynelmilel ticaret uyuşmalarının rakamı süratle çoğalış gösteriyor. Bu büyümeler ışığında dünya ticareti, 2008 küresel krizi ile Covid-19 pandemi yarıyılları hariç her sene gelişmesini sürdürüyor.Ekonomilerde yaşanan süratli sihrime, sosyoekonomik ve ekolojik başkalaşımları etkilemesinin yanı gizeme tüketim alışkanlıkları, tasarruf meyilleri ve ödeme usullerinde de farklılıklar alana getiriyor. Bu gidişat, dijitalleşme alanındaki büyümeleri süratlendirerek küresel e-ticaret hacmini seneden seneye artırıyor. Öbür taraftan, dijitalleşmeyle beraber yeni iş grupları ve iş alanları ortaya çıkarken bu büyümeler yeni kayıt dışı faaliyetleri de birliktesi getiriyor.Bu büyümeler dahilinde ülkeler makroekonomik siyasetler geliştirirken, bir yandan da kayıt dışı ekonomiyle çabaya müteveccih önlemler alıyor. Kayıt dışı ekonominin resmi ekonomi içerisindeki hisseyi gelişmiş ülkelerde daha düşük izlemekte ve daha kolay hakimiyet altına alınabiliyor. Büyümekte olan ülkelerde ise bu hisse daha yüksek olduğu gibi hakimiyet altına alınması da eforlaşıyor. Kayıt dışı ekonomi oranlarına bakıldığında gelişmiş ülkelerde bu hissenin yüzde 15 ortamında ve altında, büyümekte olan ülkelerde ise takribî yüzde 30 oranında olduğu hipotez ediliyor.PANDEMİ EVVELİ 20 SENELİK SÜREÇTE KAYIT DIŞI EKONOMİ BÜYÜKLÜĞÜ AZALTILDIDünya Bankası’nın 2022 senesinde kayıt dışı ekonomi ile alakalı yayınlanan söz mevzusu raporda, Türkiye’nin de içinde yer aldığı büyümekte olan ekonomilerin pandemi evveli yirmi senelik süreçte kayıt dışı ekonomi büyüklüklerini eksilttikleri belirtiliyor. Bununla beraber 2010-2018 seneleri arasında vasati GSYH’lerin üçte birinin kayıt dışı ekonomik faaliyetlerden oluştuğu ifade edildi. Yüksek kayıt dışı ekonomi oranının, iş eforu bereketliliği ve vergi kazançları üzerinde olumsuz tesir oluşturduğu ve fakirlikle birlikte kazanç dağılımındaki denksizliği artırıcı tesire sahip olduğu dile getiriliyor.Kayıt dışı ekonomiyle gayrette ülkeler, siyasetlerini tanımlarken kendi ekonomik, siyasi, kültürel ve sosyal yapıları gibi iç dinçlerini temel alarak ihtiyatlar alıyor. Ayrıca siyasetlerin tanımlanması sürecinde, milli etmenlerin yanı gizeme beynelmilel enerjiklerin de tanımlayıcılığı göz önünde bulunduruluyor.KAYIT DIŞI EKONOMİNİN HAKİMİYET ALTINA ALINMASI, MALİYE SİYASETİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ BAKIMINDAN EHEMMİYETLİKayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı’nda 2023-2025 yer alan “Türkiye’de Eylem Tasarıları Kapsamında Kayıtlı Ekonomi” kısmına göre ise, kayıt dışı ekonominin ülke ekonomisi üzerindeki negatif tesirleri dikkate alındığında bu alana müteveccih gayrette faalliğin sağlanması için tanımlayıcı unsurların doğru tespit edilmesi, buna uygun taktiklerin geliştirilmesi, teknik ve mevzuat altyapısının bitirilmesi ve müesseseler arası uzlaşmanın sağlanması ehemmiyet taşıyor.Kayıt dışı ekonominin hakimiyet altına alınması, bütçe balansının sağlanması, mali geçimin artırılması ve maliye siyasetinin sürdürülebilirliği açısından ehemmiyetli yere sahip. Ayrıca mali kayıtların doğruluğu ve belge kumpasının sağlanmış olması mali yapının büyümesine katkı sağlıyor. Mali yapının işlerlik kazanması ise kayıt dışı ekonomi oranını eksilterek birbirini besleyen süreç oluşturuyor.Türkiye, gelişmiş mali disipline sahip ülkeler arasında yer almakla beraber son senelerde teknoloji kullanımı, elektronik bilgi-belge yönetimi hususunda dünya standartlarının üzerinde sayılabilecek biçimde ilerleme kaydoldu. Bu gidişat, ülkemize kayıt dışı ekonomiyle çaba etme marifeti kazandırarak kazanç dağılımında hakın sağlanması ve kamu kaynaklarının balanslı dağılımı mevzusunda ehemmiyetli avantaj sağlandı. Bu kapsamda uygulanan pek çok değişik siyasetle birlikte kayıtlı ekonomiye koordineli geçiş sağlayan eylem tasarıları gayretin aktifliğini artırıyor.Türkiye’de kayıt dışı ekonomiyle çaba alanında; 2008-2010, 2011-2013, 2015-2017 ve 2019-2021 yarıyıllarına ait 4 değişik eylem tasarıyı hazırlanarak uygulandı. Söz mevzusu eylem tasarılarında kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin yoğun olduğu alanların tespiti ve hakimiyeti amaçlandı.EYLEM TASARIYI’NDA, 5 TEMEL BİLEŞEN ALTINDA 44 EYLEME YER VERİLDİ2023-2025 Yarıyılı Kayıt Dışı Ekonomiyle Çaba Eylem Tasarıyı’nın hazırlık, koordinasyon uygulama süreçlerinin izlenmesi görevi, Tehlike İncelemeyi Genel Müdürlüğüne tevdi edildi. Tevdi edilen bu görev çerçevesinde Tehlike İncelemeyi Genel Müdürlüğünce hazırlanan Eylem Tasarıyı’nda, 5 temel bileşen altında 44 eyleme yer verildi. Bileşenlerin hazırlanmasında “Ölçüm Farkındalık – İş Birliği – Tertip Etmeler – Teftiş” zinciri korundu. Bahse mevzu bileşenler ile eylemlere ait açıklamalara altta yer verildi.Söz mevzusu eylemlere ait açıklamalara göre, Kayıt Dışı Ekonomi Ebadının Ölçümü ve Tahlil Çalışmaları çerçevesinde 3 eyleme yer verildi. Buna göre, kayıt dışı ekonomi ebadının ölçülmesi ve vergi sarihinin hesaplanması ile elde edilen neticelerin tahlil edilmesine müteveccih eylem maddelerine yer veriliyor. Bununla beraber, ilk kere uygulanacak ‘Mükellef Bilgi Anketi’ uygulaması eylemine yer verilerek makro ve sektörel seviyede kayıt dışı ekonomi ebadının ülkemiz devingenlerine uygun usuller ile ölçülmesi hedefleniyor.Cemiyetsel Farkındalık ve Gönüllü Geçim Seviyesinin Yükseltilmesi çerçevesinde 6 eyleme yer verildi. Buna göre, kayıt dışı ekonomiyle gayrette vergi ve sosyal güvenlik şuurunun oluşması ve büyümesinin ehemmiyeti göz önüne alınarak çocuklarda söz mevzusu şuurun oluşması ve büyümesini kasteden eğitim ve uygulamalara yer veriliyor. Bununla beraber bileşende, gönüllü geçim ve mükellefleri bilinçlendirmeye müteveccih harici eylemler yer alıyor.Müesseseler Arası İş Birliğinin ve Bilgi Paylaşımının Geliştirilmesi çerçevesinde 4 eyleme yer verildi. Buna göre, kayıt dışı ekonomiyle faal gayrette kamu müessese ve kuruluşlarının iş birliğinin ehemmiyeti çerçevesinde müesseseler arası bilgi paylaşımı ve ortak faaliyetleri kapsayan eylemlere yer verilerek lüzum dinlenen bilgilerin temini, muhafazası ve paylaşımı mevzularında usul ve temellerin tanımlanması hedefleniyor.Küresel büyümelerle paralel olarak Türkiye’de kayıt dışı ekonomiyle gayretin aktifliğini artırma hedefleniyor
Meşru, Yönetimsel ve Teknik Tedbirlerin Alınması çerçevesinde 25 eyleme yer verildi. Buna göre, takip sistemlerinin kurulması ve yönetimsel iş ve operasyonların elektronik etrafta yürütülmesi istikametindeki eylemleri kapsayan bu bileşende, kamu müessese ve kuruluşlarının misyonlarında yer alan hizmetlerin niteliğinin ve faydalılığının artırılması için büyüyen teknoloji ve yenilikçi uygulamalardan yararlanmak, küresel büyümelerle paralel olarak Türkiye’de kayıt dışı ekonomiyle gayretin aktifliğini artırmak hedefleniyor.Vergi kayıp ve firarisine zamanında müdahale edilebilmesi emeliyle değerlendirme ve teftiş yürütülecek
Teftiş Kapasitesinin Artırılması çerçevesinde ise 6 eyleme yer verildi. Buna göre, hakimiyet ve teftiş faaliyetlerinin aktifliğinin artırılması, elektronik etrafta hakikatleştirilen ticari faaliyetlerin anlanabilmesi, vergi kayıp ve firarisine zamanında müdahale edilebilmesi emelleriyle anlık ve sene boyu takibin yapılmasına olanak sağlayan teftiş mekanizmalarının oluşturulması ve var olan mekanizmaların günümüz koşullarına göre aktüellenmesi sağlanarak tehlike tahlilinin yapılması, değerlendirilmesi ve teftişinin yürütülmesi amaçlanıyor.