Yerbilimciler, senelerdir bölgelerdeki zelzele riskini dikkat topluyor ancak bütün olarak kimse zelzelelerin büyüklüğü ve tarihini varsayım edemiyor.
Ancak son senelerde bilim dünyasında zelzele varsayımlarına müteveccih ehemmiyetli büyümeler kaydolundu. Yeniden de geliştirilen bu hipotezler yeterli seviyede değil.
ZELZELELERİ VARSAYIM ETMEK NEDEN GÜÇ?
Pek çok jeolog, bir zelzeleyi duyarlı bir biçimde varsayım faktörün neredeyse olanaksız olduğunu söylüyor.
Zelzelelerin esasını oluşturan plaka hareketleri yavaş süreçlerde reelleşiyor. Kırılmalar ise genellikle aniden alana geliyor ve zelzeleler sarihe çıkıyor. Bu sebeple tarihleri varsayım edilemiyor.
Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırma Kurumu’nun USGS Zelzele Bilim Merkezi Direktörü Christine Goulet “Bir zelzele çok, çok süratli alana kazanç” diyor.
Washington Post’a konuşan Goulet, şöyle ilave ediyor “Bu noktada zelzeleleri varsayım etme kabiliyeti asla sahip olmadığımızı söylemek doğru.”
ZELZELELER, HAVA VARSAYIMLARI GİBİ DEĞİL
Jeologlar yanlış varsayımları yasaklamak için türkiye elektrik kurumu türkiye elektrik kurumu hadiseleri öngörmeye çalışmak yerine bir zelzelenin olma olasılığına odaklanıyor.
Fakat şimdilik yalnızca büyük ölçekli zelzele ihtimalleri varsayım edilebiliyor ve potansiyel merkez üssü tanımlanıyor. Zamanı varsayım etmek ise ne yazık ki muhtemel değil.
İÇ YAPIYI VARSAYIM ETMEK, HAVA OLAYLARINI VARSAYIM ETMEKTEN DAHA GÜÇ
Matematiksel modeller, dronelar ve uyduların gelişimiyle birlikte atmosfer hadiselerin inclenmesi ile hava hadiselerin varsayım etme kabiliyeti son senelerde oldukça büyüdü.
Ancak seyyarenin iç yapısını bu biçimde izlemek ve ölçmek muhtemel değil. Son 50 senede bilim insanları muhtelif usullerle zelzeleleri varsayım etmeye çalıştı ve çok az zafer elde edildi.
Amerika Birleşik Devletleri’NİN ERKEN İHTAR SİSTEMİ: SHAKEALERT
Teknoloji ilerlemeye devam ederken zelzele erken ihtar sistemleri de büyüme gösteriyor. Öte yandan, jeologlar şimdiye dek ihtar sistemlerinin ancak zelzeleden saniyeler evveline kadar geliştirebildi.
Bu cins sistemler, depremçizerler aracılığı ile sarsıntıları tespit ve tahlil ediyor. Bu sayede bir zelzele alana gelmeden birkaç saniye evvel insanlara bildirim yollayan bir uygulama ortaya çıkarıldı.
ZELZELENİN OLACAĞINI 20 SANİYE VEYA 1 DAKİKA EVVEL VARSAYIM EDİYOR
USGS’nin geliştirdi ShakeAlert Sarsıntı İhtarı isimli sistem, zelzeleden takribî 20 saniye ila 1 dakika evvel insanları telefonuna bildirim gönderebileceğini ispatladı.
Uygulama yer sarsıntısının yoğunluğunu ölçen USGS saha istasyonu sensörlerinden gelen bilgileri topluyor. Bir istasyon bir zelzele idrak ettiğinde, bilgisayarlar istasyon bilgilerini hesaplıyor ve sarsıntının nereye gideceğini 5 saniye içinde öngörebiliyor.
İnternet ve hücresel sinyaller, ışık süratinde hareket ettiği için bu muhtemel hale gelebiliyor. Işık sürati, zelzele dalgalarının kayaların içinden geçme süratinden çok daha süratli ve yüksek.
YANLIŞ ALARMLAR TEHLİKELİ
Öte yandan çok rakamda zelzele uzmanı, ihtar zamanının daha erkene çekilmesinin çok güç olduğunu düşünüyor.
Uygulama umut taahhüt etse dahi titizlikle test edilmeden piyasaya sürülmesi ve galibiyetsiz olması gidişatında insanların teknolojiye güvenini sallayabilir.
SUNİ ZEKÂ ZELZELELERİ HİPOTEZE EDEBİLİR Mİ?
Zelzele uzmanları bilgiler ve istatiksel incelemeleri kullanarak oluşabilecek darbeleri evvelden varsayım edebilecek suni zekâ sistemleri üzerinde çalışmalar yürütüyor.
Ancak bu suni zekâ sistemlerinin çalışabilmesi için muazzam ölçüde bilgiye lüzum dinleniyor.