Türkiye, 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli iki büyük zelzeleyle sarsıldı. 11 şehri vuran 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki zelzelelerde binlerce yurttaşımız yaşamını kaybetti. Çok rakamda şahıs yaralandı, binlerce bina devrildi. Gördüğümüz tüm görüntüler hepimizde acı yarattı. O görüntüler de dikkat toplayan bir başka nokta ise tuzla buz olmuş binaların yanında sapasağlam ayakta duran binalar oldu; “Zelzele öldürmez, bina öldürür” lafının delili olarak orada duruyorlardı. Tüm bunların ardından 1999 Gölcük zelzelesinden sonra olduğu gibi Türkiye’de yine inşaatların nasıl yapıldığı konuşulmaya başlandı. Peki, kafamızı Türkiye’den çıkarıp dünyanın başka ülkelerine baktığımızda nasıl misallerle karşılaşıyoruz. Öncelikle, dünyanın pek çok yerinde inşaat mühendisliği bölümü üniversitede 4 sene okuyup hemen inşaat yapma mevzusunda uzmanlaşılacak bir bölüm değil. İnsanların canını, yaşamını teslim ettiği “inşaat mühendisi” unvanına sahip olmak bir hayli zorlayıcı. Amerika Birleşik Devletleri‘de her eyaletin kendine özgü bir sertifika verme heyeti var, inşaat mühendisleri üniversiteden mezun olduktan sonra birkaç sene çırak olarak çalıştıktan sonra imtihana giriyor. Şahıs, bu imtihanlarda zaferli olursa “profesyonel inşaat mühendisi” sertifikası almaya hak kazanıyor ve muhakkak aralıklarla imtihanlara girerek kendini ispatlaması gerekir. İngiltere‘de de eş bir gidişat var. İnşaat mühendisleri, İnşaat Mühendisleri Müesseseyi ICE aracılığıyla kontratlı mühendis olabilir, profesyonel mühendis olmak için ise akredite bir lisans mezuniyeti, muhakkak bir iş tecrübeyi ve profesyonel adlar tarafından yapılan imtihanları geçmek gerekiyor. İnşaat mühendisi unvanına sahip bir şahıs, işe devam ettiği zaman süresince ara ara imtihanlara giriyor. Kanada‘da da lisans sahibi bir inşaat mühendisi olma süreci, eyalet ve bölgesel mühendislik müesseseleri tarafını sorgulanır. Ruhsat lüzumlulukları bölgeden bölgeye değişse de mühendislik bölümşandan mezun bireyler, Milli Mesleksel Uygulama İmtihanını geçmek, iş tecrübeyi kazanmak ve teknik bir imtihanı geçmek zorunda. Yeniden öbür ülkelerde olduğu gibi inşaat mühendisi unvanını alan şahıs, aralıksız eğitim ve imtihana tabii yakalanıyor. Zelzele denince akla gelen ilk gelen ülkelerden Japonya‘da da inşaat mühendisi olma süreci oldukça uzun. Japonya’da, inşaat mühendisi olmak için genellikle Japonya Mühendislik Eğitimi Denklik Heyeti JABEE tarafından akredite edilmiş bir üniversiteden inşaat mühendisliği alanında bir lisans derecesi programının bitirilmesi gerekiyor. Dört senelik lisans programından mezun olan bireyler, Arazi, Altyapı, Eriştirme ve Turizm Bakanlığı MLIT tarafından yürütülen milli mühendislik imtihanına girerek, yazılı ve laflı bir ziyarete giriyor. Profesyonel olarak çalışmak için bu mühendislik imtihanının geçilmesi gerekiyor. Bu imtihanı geçen mühendisler, her 10 senede lisanslarını yenilemek vaziyetinde. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ve bazı Asya ülkelerinde geçerli olan bu ruhsatlı inşaat mühendisliği zorunluluğu nedeniyle pek çok ülkede bu ruhsata sahip olmayan bireylerin inşaat imaline izin verilmiyor. İnsanların canlarını emanet ettiği bu iş, sıkı bina idaremelikleriyle destekleniyor. Bina idaremelikleri, ülkelere, bölgelere göre değişkenlik gösterse de temel hedef binaların maksimum güvenliğinin sağlanması. Dünyada genel olarak en katı inşaat idaremeliklerine sahip olduğu kabul edilen bazı ülkeler şu biçimde; Japonya: Devirici zelzelelerle dolu bir geçmişe sahip olan Japonya, dünyadaki en katı bina idaremeliklerinden ve sismik güvenlik standartlarından kimilerine sahip. Japonya’daki binalar, zelzelelere ve öbür natürel afetlere katlanacak biçimde planlanmak zorunda. Ülkede ruhsatsız bir biçimde inşaat yapmak para cezası ve mapus cezasıyla sonuçlanıyor. Mapus cezası 3 seneyi bulabilirken, para cezası da 3 milyon Japon Yeni ile 100 milyon Japon Yeni arasında değişiyor. Yeni Zelanda: Yeniden zelzeleler ve natürel afetlerin yaşandığı Yeni Zelanda da dünyadaki en katı inşaat idaremeliklerinden kimilerini geliştirmiş. Yeni Zelanda’daki binalar zelzelelere ve öbür natürel afetlere katlanacak biçimde planlanmak zorunda. Ülkede, inşaat imali sırasında lüzumlu kurallara uyulmaması vaziyetinde sert cezalar uygulanıyor. Bunun para cezası, mapus cezası ya da ruhsatının elinden alınması gibi neticeleri olabiliyor. Para cezası 200 bin Yeni Zelanda doları ölçüsünde olabiliyor. Şayet yapılan firari yapı, birine hasar verdiyse mesul bireyin onları da üstlenmesi gerek ve daha ciddi yaptırımlara maruz kalabilir. Amerika Birleşik Devletleri: Beynelmilel Yapı Yasayı IBC, Amerika Birleşik Devletleri’nde yaygın olarak özümsenen bir model yasadır. Çok muhtelif bina cinslerini ve kullanım alanlarına içerir ve yeni teknolojileri ve en iyi uygulamaları yansıtacak biçimde kumpaslı olarak aktüellenir. Amerika Birleşik Devletlerindeki bazı eyaletler ve yerel yargı bölgeleri model kodundan dahi daha katı olan IBC’yi veya öbür bina kodlarına özümsemiştir. Ruhsatsız yapının cezası Amerika Birleşik Devletlerinde 6 aylık mapus cezasıyla sonuçlanabilir. Eyaletlere göre cezalar değişse de yaygın olarak para cezası uygulanıyor. Singapur: Singapur, dünyadaki en kapsamlı ve katı bina idaremeliklerinden kimilerine sahip olmasıyla tanınıyor. Ülke, uzun bir tasarılama ve kentsel tasarım geçmişine sahip ve bina idaremelikleri, yapısal tasarımdan yangın güvenliğine ve etrafsal sürdürülebilirliğe kadar çok muhtelif mevzuları içermekte. Singapur’da bir inşaatın lüzumlu kurallara yapılmaması mapus, para cezası ya da ruhsatının iptaline kadar gidiyor. Para cezaları 10 bin dolar ile 200 bin dolar arasında değişirken, birkaç sene mapus cezası da verilebiliyor. Raporlara bakıldığında da ruhsatsız inşaat üretiminin bu ülkelerde zati yaygın olmadığını insanların bu meyle sahip olmadığını görmek olası. Geçtiğimiz günlerde Fatih Altaylı’nın Zelzele Özel yayınına katılan Prof. Dr. Mehmet Nuray Aydınoğlu, California’nın fay hattının Türkiye ile eş olduğunu ve bu bölgede inşaat çalışmalarının ne kadar güç olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Aydınoğlu, inşaat mühendisliğinin yanı gizeme California’da yapı mühendisi olmanın da ne kadar güç olduğundan bahsetti. Yapı mühendisliği sertifikası almanın güçlüğünü vurgulayan Aydınoğlu, bu imtihanı tek seferde geçebilen insan olmadığını aktardı. California’da inşaat idaremeliği de dünyadaki en katı uygulamalardan birine sahip. Peki neden? Orman yangını, zelzele ve su baskın gibi natürel afetlere karşı korunmasız olan California, inşaat kuralları mevzusunda en sıkı yerlerden biri. Bölgede tüm binalar, risklere karşı tehlikesiz ve dayanıklı olmak zorunda. Katı sismik güvenlik kuralları, binaları ve içinde yaşayan insanları zelzeleden gözetmeyi de hedefliyor. 39 milyonu aşkın popülasyonuyla Amerika Birleşik Devletlerinin en kalabalık eyaletlerinden olan California’da konut ve ticari gelişime olan arz yüksek. Güvenlik için binaların azami standartlarda planlanması gerekiyor. Eşsiz natürel hoşluklara sahip olan eyalet, bunları da gözetmeye çalışıyor. Ayrıca California, uzun bir etrafsal aktivizm ve farkındalık geçmişine sahip ve katı uygulamaların çoğu etrafı gözetmeyi de hedefliyor. En katı bina idaremeliklerinden birine sahip olan California’da temel kural ve tertip etmeler şöyle: California Building Code CBC: CBC, yapısal tasarım, yangın güvenliği, sıhhi tesisat ve elektrik sistemleri dahil olmak üzere bina inşaatı ve güvenliğinin tüm güzergahlarını içeren bir idaremelik. Kod, yeni standartları ve teknolojileri yansıtacak biçimde her üç senede bir aktüelleniyor. Sismik güvenlik: California’nın yüksek zelzele tehlikeyi sebebiyle, bina idaremelikleri, yapıların sismik etkinliğe katlanacak biçimde inşa edilmesini gerektiriyor. Enerji faydalılığı: California’daki binalar için en katı enerji faydalılığı standartlarından kimilerine sahip. Binanın, yüksek performanslı izolasyon, enerji tasarruflu pencere ve ısıtma ve soğutma sistemleri dahil olmak üzere belli enerji faydalılığı standartlarını karşılaması gerekiyor. Ulaşılabilirlik: California’daki binalar, manili bireylerin kullanımına da uygun olmak zorunda. Tekerlekli sandalye rampası, ulaşılabilir tuvaletler gibi. Yangın güvenliği: Eyaletteki binalarda yangına dayanıklı malzemeler, yangın söndürme sistemleri ve yangın alarmları dahil olmak üzere bir hayli güvenlik tedbirinin alınması gerekiyor. *Haberin görselleri Unsplash tarafından servis edilmiştir.